Feiten over spataderen: oorzaken, risico's en behandelingen

Spataderen zijn een veelvoorkomende aandoening waar veel mensen last van hebben. Die kronkelige, blauwe aderen op je benen kunnen behoorlijk vervelend zijn. In dit artikel lees je alles wat je moet weten over spataderen. We leggen je uit hoe ze ontstaan, wat de risico's zijn en hoe je ze kunt voorkomen. Ook vertellen we je wanneer het slim is om naar de huisarts te gaan.

En goed nieuws: er zijn tegenwoordig allerlei manieren om spataderen te laten verwijderen. Of je nu zelf last hebt van spataderen of gewoon nieuwsgierig bent, na het lezen van dit artikel ben je helemaal op de hoogte!

Wat zijn spataderen?

Spataderen, ook wel varices genoemd, zijn verwijde, kronkelige aderen die vaak blauw of paars door de huid zichtbaar zijn. Ze verschijnen meestal in je benen en kunnen voor sommige mensen als cosmetisch storend worden ervaren. In sommige gevallen kunnen spataderen echter ook ongemak of pijn veroorzaken, zoals een zwaar gevoel in de benen, krampen of jeuk rond de aangetaste aderen. Hoewel ze meestal onschadelijk zijn, kunnen spataderen bij een kleine groep mensen leiden tot ernstige complicaties, zoals zwelling of zweren die moeilijk genezen. Daarom is het verstandig om bij klachten een arts te raadplegen.

Hoe ontstaan spataderen?

Om te begrijpen hoe spataderen ontstaan, is het belangrijk eerst inzicht te krijgen in hoe onze bloedsomloop werkt. Ons hart pompt zuurstofrijk bloed via de slagaderen naar het lichaam, aderen voeren het zuurstofarme bloed weer terug naar het hart. Om te voorkomen dat het bloed terugstroomt, bevatten de aderen kleine klepjes die ervoor zorgen dat het bloed slechts in één richting stroomt: omhoog, naar het hart.

Spataderen ontstaan wanneer deze klepjes verzwakken of beschadigd raken. Hierdoor kan het bloed terugstromen en zich ophopen in de aderen, wat zorgt voor een verhoogde druk op de vaatwanden. Dit leidt tot de kenmerkende zwelling en kronkeling van de aderen, wat spataderen zichtbaar maakt als blauw- of paarse aderen onder de huid.

Spataderen komen voornamelijk voor in de benen omdat de zwaartekracht een grotere druk uitoefent op de aderen in dit deel van het lichaam. De klepjes in de beenaderen moeten extra hard werken om het bloed omhoog te pompen. Wanneer deze kleppen niet goed functioneren, hoopt het bloed zich sneller op, waardoor de aderen verwijden en zichtbaar worden. Hoewel spataderen vaak in de benen voorkomen, kunnen ze in principe ook elders in het lichaam ontstaan.

Factoren zoals leeftijd, overgewicht, hormonale schommelingen en erfelijkheid spelen een grote rol bij het ontstaan van spataderen. Naarmate we ouder worden, verliezen onze aderen hun elasticiteit, waardoor de kans op verzwakte klepjes en spataderen toeneemt. Hieronder lichten we deze risicofactoren verder toe.

Risicofactoren en oorzaken van spataderen

Spataderen zijn een veelvoorkomend probleem dat bij 2 à 3 op de 10 volwassenen voorkomt. Als ook de kleinste spataderen worden meegeteld, heeft zelfs 8 op de 10 mensen er last van. Hoewel spataderen in principe iedereen kunnen treffen, zijn er bepaalde risicofactoren die de kans op het ontwikkelen ervan aanzienlijk vergroten. Hieronder de belangrijkste factoren:

• Erfelijkheid: als spataderen in je familie voorkomen, is de kans groter dat je er zelf ook mee te maken krijgt. Erfelijke aanleg speelt een grote rol bij de ontwikkeling van spataderen, wat erop wijst dat zwakkere aderwanden of kleppen vaak genetisch bepaald zijn.
• Leeftijd: naarmate we ouder worden, verliezen onze aderen hun elasticiteit, waardoor de kans op spataderen toeneemt. De kleppen in de aderen slijten met de jaren, waardoor ze minder goed functioneren. Dit proces is een natuurlijk gevolg van veroudering en verklaart waarom spataderen vaker voorkomen bij ouderen.
• Geslacht en hormonale invloeden: vrouwen hebben een grotere kans op spataderen dan mannen. Dit komt vooral door hormonale veranderingen die de aderwanden kunnen verzwakken, zoals tijdens de zwangerschap, puberteit en menopauze. Tijdens de zwangerschap wordt er bovendien extra druk op de aderen uitgeoefend door de verandering in het bloedvolume en de toenemende belasting van het lichaam.
• Overgewicht: extra lichaamsgewicht verhoogt de druk op de aderen in de benen, waardoor de kleppen in de aderen onder spanning komen te staan. Deze verhoogde druk kan leiden tot spataderen, omdat de kleppen niet goed meer sluiten en het bloed gemakkelijker terugstroomt.
• Langdurig staan of zitten: wanneer je lange tijd staat of zit, wordt de bloedcirculatie in de benen belemmerd. Dit kan leiden tot een ophoping van bloed in de aderen, waardoor de druk op de klepjes toeneemt. Mensen met beroepen waarbij ze veel moeten staan of zitten hebben hierdoor een grotere kans op het krijgen van spataderen.

Hoewel spataderen in veel gevallen niet volledig te voorkomen zijn, kun je door een gezonde leefstijl en het vermijden van risicofactoren de kans op het ontwikkelen ervan wel verkleinen.

Spataderen voorkomen: wat kun je zelf doen?

Hoewel het niet altijd mogelijk is om spataderen volledig te voorkomen, kun je met bepaalde keuzes in je leefstijl het risico aanzienlijk verkleinen:

1. Beweeg regelmatig en houd je gewicht in de gaten: regelmatige lichaamsbeweging bevordert de bloedsomloop en helpt je een gezond gewicht te behouden. Overgewicht oefent namelijk extra druk uit op je aderen, wat de kans op spataderen vergroot. Activiteiten zoals wandelen, fietsen en zwemmen zijn uitstekende manieren om je bloedsomloop te stimuleren zonder de aderen te zwaar te belasten.
2. Vermijd langdurig staan of zitten: probeer regelmatig van houding te wisselen, vooral als je een zittend beroep hebt. Sta elk uur even op en beweeg een paar minuten om de circulatie in je benen op gang te houden. Dit voorkomt dat het bloed zich ophoopt in de aderen.
3. Draag steunkousen: speciaal ontworpen steunkousen bevorderen de bloedcirculatie in je benen door een lichte, gelijkmatige druk uit te oefenen. Dit kan helpen om spataderen te voorkomen en symptomen (zoals een zwaar gevoel in de benen) te verlichten.
4. Leg je benen regelmatig omhoog: door je benen boven hartniveau te houden, kan het bloed makkelijker terugstromen naar het hart. Probeer dagelijks minimaal 15 minuten je benen omhoog te leggen, vooral na lange periodes van staan of zitten.
5. Kies voor comfortabele schoenen: hoge hakken kunnen de bloedcirculatie in je benen belemmeren, wat bijdraagt aan de ontwikkeling van spataderen. Draag bij voorkeur platte of lage schoenen die de natuurlijke houding van je voet ondersteunen en de bloedsomloop in je benen niet verstoren.
6. Zorg voor een vezelrijk dieet en voldoende vochtinname: dit helpt je spijsvertering op gang te houden en voorkomt constipatie. Een goede spijsvertering is belangrijk omdat het de druk in je buik en onderlichaam vermindert. Dit kan ook helpen de druk op je aderen te verlagen. Bovendien ondersteunt een goede vochtbalans je algehele gezondheid en bloedsomloop.

Zijn spataderen gevaarlijk?

Veel mensen vragen zich af: "Kunnen spataderen kwaad?". Over het algemeen zijn spataderen onschuldig en vormen ze geen gevaar voor je gezondheid. Ze worden vaak als een cosmetisch probleem gezien. Maar ze kunnen ongemak veroorzaken en in zeldzame gevallen tot complicaties leiden.

Veel voorkomende klachten bij spataderen zijn:

- Een zwaar, vermoeid gevoel in de benen.

- Pijn of spierkrampen in de benen.

- Jeuk rond de aangetaste aderen.

- Huidverkleuring rond de spataderen.

In zeldzame gevallen kunnen spataderen leiden tot ernstige problemen, zoals:

- Huidzweren (open wonden) die moeilijk genezen.

- Oppervlakkige trombose (een bloedstolsel in een oppervlakkige ader).

- Diepe veneuze trombose (een bloedstolsel in een diepe ader, wat een ernstige medische aandoening is).

Goed om te weten is dat deze ernstige complicaties zeldzaam zijn en dat de meeste mensen met spataderen hier geen last van krijgen.

Wanneer ga je naar de huisarts?

Met echografie (geluidsgolven) kunnen artsen de aderen in je benen duidelijk zien. Hiermee kunnen ze niet alleen vaststellen of je spataderen hebt, maar ook hoe ernstig ze zijn en of er problemen zijn met de bloedcirculatie. Dit onderzoek helpt om mogelijke complicaties vroeg te ontdekken, zodat je, indien nodig, op tijd behandeld kunt worden.

Hoewel spataderen meestal onschuldig zijn, is het verstandig om in de volgende gevallen een arts te raadplegen wanneer je last hebt van:

- Aanhoudende pijn in je benen.

- Roodheid, warmte of zwelling rond de spatader.

- Een wond die niet geneest.

- Plotselinge, ernstige zwelling in je benen.

- Spataderen die je in je dagelijkse activiteiten hinderen.

Bepaalde symptomen mogen niet worden genegeerd en vereisen onmiddellijk medisch advies:

- Donkere verkleuring van de huid op het onderste deel van je been of enkel.

- Een verdikte en verharde huid die jeukt en rood is, vergelijkbaar met eczeem.

- Een wond op de huid die rood is en niet geneest, zonder duidelijke oorzaak.

Deze symptomen kunnen wijzen op ernstige complicaties van spataderen. 

Een arts kan beoordelen of behandeling nodig is en wat in jouw geval het beste werkt om de spataderen te verwijderen. Wees niet bang om medische hulp te zoeken als je er last van hebt. Spataderen komen vaak voor en dokters zien het regelmatig, dus ze hebben er veel ervaring mee. Je huisarts kan je advies geven, of je zo nodig doorverwijzen naar een specialist.

Wat op het eerste gezicht een spatader lijkt, kan in sommige gevallen een bloedstolsel blijken te zijn. Een bloedstolsel in een ader, ook wel trombose genoemd, kan vergelijkbare symptomen veroorzaken als een spatader. Denk aan pijn, zwelling, krampen of een zwaar gevoel in het been. Het risico is dat niet iedereen duidelijke klachten ervaart, waardoor de aandoening onopgemerkt kan blijven. Als een bloedstolsel loskomt, kan het via de bloedbaan naar de longen reizen en daar een (potentieel levensbedreigende) longembolie veroorzaken. Bij twijfel over de aanwezigheid van een bloedstolsel is het raadzaam geen risico te nemen en direct de huisarts te raadplegen voor deskundig advies.

Kunnen spataderen vanzelf verdwijnen?

In sommige gevallen kunnen spataderen inderdaad vanzelf verdwijnen. Dit gebeurt vooral bij spataderen die tijdens een zwangerschap zijn ontstaan. Na de bevalling trekken deze vaak binnen drie tot zes maanden weer weg. 

In de meeste andere gevallen zullen spataderen niet spontaan verdwijnen. Ze kunnen zelfs erger worden als ze niet worden behandeld. Gelukkig zijn er tegenwoordig veel effectieve behandelingsmogelijkheden beschikbaar om spataderen te verwijderen. Een behandeling kan noodzakelijk zijn om de aandoening te verhelpen en complicaties te voorkomen.

Behandeling van spataderen

Als je last blijft houden van spataderen, zijn er verschillende behandelingsmogelijkheden. De keuze voor een behandeling hangt af van de ernst van je spataderen en je persoonlijke situatie. Hier zijn enkele veelgebruikte methoden voor het verwijderen van spataderen:

1. Sclerotherapie: bij deze poliklinische behandeling wordt er een speciale vloeistof in de spatader gespoten. Deze vloeistof irriteert de binnenkant van de ader, waardoor deze dichtklapt. In de weken na de behandeling wordt de ader door je lichaam afgebroken en opgeruimd. Sclerotherapie is vooral geschikt voor kleinere spataderen en verwijde adertjes. De behandeling duurt ongeveer 30 minuten en je kunt direct daarna weer naar huis.
2. Laserbehandeling: bij deze methode wordt onder plaatselijke verdoving een dunne laserdraad in de spatader gebracht. De laser verhit de aderwand van binnenuit, waardoor deze verschrompelt en dichtgaat. Je lichaam breekt de ader in de loop van enkele weken af. Deze behandeling is met name geschikt voor het verwijderen van grotere spataderen in de benen. De procedure duurt ongeveer een uur en je kunt dezelfde dag nog naar huis.
3. Lijmbehandeling: dit is een relatief nieuwe methode waarbij medische lijm in de spatader wordt geïnjecteerd. De lijm sluit de ader direct af, waardoor het bloed er niet meer doorheen kan stromen. Een voordeel van deze methode is dat er geen verdoving nodig is en dat je direct na de behandeling je normale activiteiten kunt hervatten. De behandeling duurt ongeveer 30 minuten.
4. Radiofrequente (RF-)ablatietherapie: deze techniek lijkt op de laserbehandeling, maar maakt gebruik van radiogolven om de ader te verhitten en af te sluiten. Er wordt een dunne katheter in de ader gebracht die deze van binnenuit verhit. De behandeling gebeurt onder plaatselijke verdoving en duurt ongeveer een uur. Na de ingreep kun je vrijwel direct weer naar huis.
5. Foam-sclerotherapie: dit is een variant op de gewone sclerotherapie, het is een behandeling voor grotere spataderen waarbij er een vloeistof in de spatader wordt gespoten. Eerst wordt door middel van een echo de spatader in beeld gebracht, waarna het schuim in de ader wordt gespoten. Het schuim verspreidt zich door de ader en irriteert de aderwand, waardoor de ader samentrekt en uiteindelijk afsluit. Het lichaam breekt de afgesloten ader in de loop van de tijd af. De behandeling duurt ongeveer 30 minuten, na afloop krijg je een drukverband of steunkous. In principe ben je meteen weer op de been, maar het is raadzaam om de eerste dagen rustig aan te doen.
6. Operatief verwijderen van de spatader (strippen): bij ernstige gevallen kan je de spataders operatief laten verwijderen. Dit wordt tegenwoordig minder vaak gedaan omdat er inmiddels minder ingrijpende methoden beschikbaar zijn. Bij deze ingreep wordt een kleine incisie in de lies en bij de enkel gemaakt om de ader te verwijderen. De operatie gebeurt onder plaatselijke verdoving of narcose en duurt ongeveer een uur. Na de ingreep moet je enkele dagen tot een week rust nemen om te herstellen.
7. Compressietherapie: hoewel dit geen methode is om spataderen te verwijderen, kan het dragen van steunkousen wel helpen om de klachten te verminderen en verergering te voorkomen. De kousen geven druk op je benen, waardoor de bloedcirculatie wordt gestimuleerd. Vaak wordt ook geadviseerd om na een van de eerder genoemde behandelingen steunkousen te dragen.

Na elke behandeling is het belangrijk om de adviezen van de arts goed op te volgen voor een optimaal herstel. De arts bespreekt de voor- en nadelen van elke methode en kiest samen met de patiënt de beste behandeloptie.

Recent onderzoek naar spataderen

Er is veel onderzoek gedaan naar de behandeling van spataderen. Een studie uitgevoerd door Lars H. Rasmussen en Martin Lawaetz vergeleek bijvoorbeeld laserbehandelingen met de traditionele strippenmethode. Wat bleek?

• Patiënten voelden zich na beide behandelingen een stuk beter.
• Het duurde bij beide methodes ongeveer een week voordat mensen weer op de been waren.
• Na een stripoperatie hadden mensen iets vaker last van pijn en blauwe plekken.
• Als het gaat om veiligheid, deden beide behandelingen niet voor elkaar onder.

Er is nog aanvullend onderzoek nodig om te bepalen welke behandeling op de lange termijn het effectiefst is. De optimale behandeling kan variëren afhankelijk van de persoon en de ernst van de spataderen.

Samenvatting

Spataderen zijn niet alleen een cosmetisch probleem, ze kunnen ook klachten als pijn en vermoeidheid veroorzaken. Ze ontstaan door beschadigde klepjes in de aderen, wat leidt tot ophoping van bloed en druk op de vaatwanden. Hoewel dit proces in de loop der tijd verergert, zijn er manieren om het risico te beperken, zoals regelmatig bewegen, gezond gewicht behouden en het dragen van steunkousen. Deze maatregelen verbeteren de bloedcirculatie en verlagen de druk op de aderen, waardoor verdere ontwikkeling van spataderen kan worden voorkomen.

Als spataderen toch klachten blijven geven, zijn er diverse behandelingen beschikbaar. Van sclerotherapie en lasertherapie tot operatieve ingrepen: de keuze hangt af van de ernst van de aandoening en je persoonlijke situatie. Een vroege diagnose kan hierbij helpen om complicaties, zoals trombose of zweren, te voorkomen.

Door een combinatie van preventieve zorg en effectieve medische behandelingen kunnen de meeste mensen hun spataderen goed onder controle krijgen. Het bespreken van je klachten met de huisarts is de eerste stap naar een passende oplossing. Zij kunnen je geruststellen, advies geven over preventie, of je doorverwijzen naar een specialist als dat nodig is.

Tot slot

Onthoud: je bent niet alleen! Schaam je niet om hulp te zoeken als je last hebt van spataderen. Een tijdig bezoek aan de huisarts kan niet alleen de symptomen verlichten, maar ook verdere problemen voorkomen.

‍

‍